Өмірден Әкім аға өтті...

Қазақтың классик жазушысы Әкім Үртайұлы Тарази бақиға аттанды. 

Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінің ауыр жүгін арқалап, алған биігін аласартпай, ұлт руханиятының туын асқақ ұстап, жаңа жиырма бірінші дейтін жұмбағы мен сыры мол, тосын мінез бен беймәлім әрекетінен аяқ алып жүру қиын, күрделі ғасырдың төрінен абыздық орын алған дәуіртекті суреткер, ұлтжанды елағасы, еркін ой мен еркін сөздің иесі, алашбітімді қайталанбас тұлға, ұлы қаламгер өмірден ұзап барады.

Қалам... Қағаз... дейтін киелі де қасиетті қос ұғым алдындағы жауапкершілікке адал болу, уақыт ұсынған қиындықтар мен пенделік арбаулардың жетегіне кет­пей, суреткерлік ұстанымға шаң қондырмай өмір сүру – табандылық пен төзімділікті, кеңдік пен парасаттылықты керек етері хақ. Артына мол мұра қалдырып, саналы сәт-сағатының бәрін жазу дейтін жанкешті күреске арнаған Әкім Тарази өмірі – осындай өрісі кең, өркені мол, әдебиетті ұлтты сүю мен ұлтқа қызмет етудің ғажай­ып биігіне көтере білген шынайы жазу­шының, нағыз суреткердің өмірі!

Әкім Тарази есімі тіл ұшына оралған сайын менің жадымның төрінде әркез жиыр­масыншы ғасырдың алпысыншы, жетпісінші, сексенінші жылдары жаңғырады. 

Әдебиеттің абыройы мен беделі аспандап тұрған кез. Жазушының қаламы­нан туған әр сөз, сөйлем, әр кітап алты құрлық назарын өзіне бұрып, озық деген үлгілі көркем дүниелер жұмыр жердің түкпір-түкпірін шарлап кететін... Кітап оқитындардың саны да, сапасы да жоғары осынау тағдыры мен тәлімі айырықша дүбірлі дәуір адамзат ойы мен санасының бағыт-бағдарын анықтап тұрған өрісті кезең қазақ руханиятының көшбастары болған көркем әдебиет те өзінің тарихи міндетін ойдағыдай атқарды... Күні кешегі ұлт ойы мен сапасын отап тастаған отыз­ын­шы, қырқыншы жылдардың өртең топ­ырағына жан бітірген «алпысыншы жыл­ғылардың» алғашқы легі сөз өнерінің ғана емес, жалпы ұлт руханиятының даму­дың жаңа биігіне көтерілгенін айқын танытты. 

Дала мен қаланың арасына өздерінің білік-білімімен, парасатымен, ойлау, сөйлеу, жазу мәдениетінің кеңдігімен, тере­ң­дігімен кең өріс ашып, ұлттың «өлгенін тірілтіп, өшкенін қайта жаққан» Алтай мен Атырау арасында жатқан Ұлы Байтақтың алпыс екі тамырына қазақы қан жүгіртіп, рухани әлемімізге үлкен өзгерістер алып келген, өмір, қоғам, заман, адам танудың ғаламдық сипаттағы үлгілерін қалыптастырған, сол «алпысын­шы жылғылардың» бірегей бітімді, аса көрнекті өкілдерінің бірі, өрісімізді кең­ей­тіп, өркенімізді өсірген екі ғасыр то­ғыс­ындағы ұлт әдебиеті ақсақалының жүрек қағысы тоқтады. 

Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев бастап жазушы шығармаларымен сусындап өскен оқырман қауым, суреткердің өмірі мен өнеріне қанық әріптестері аза тұтып, қаламгердің жары Роза Мұқанова мен отбасына, балаларына, ағайын-туыстарына көңіл айтуда. Тірінің қолынан келер ең игілікті іс – осы... 

Біз де «ағамыздың иман байлығын бер­сін, жатқан жері жайлы, топырағы торқа болсын!» деген басу сөзін айтқанша асықтық...

Иә...

Әдебиет босағасын құбылыс болып аттаған, әр жылдарда жазылған «Өрт», «Құйрықты жұлдыз», «Қиян соқпақ», «Бұлт­қа салған ұясын», «Тасжарған», «Қор­қау жұлдыз», «Әулет», «Ақбердінің ауласы», «Дүниенің шеті», «Көк», «Жаза», «Тәж» секілді әңгіме, повесть, романдары, «Күлмейтін комедия», «Жақсы кісі», «Жолы болғыш жігіт», «Қос боздақ», «Қыз махаббаты», «Тұлпардың ізі» тәрізді пьеса­лары әдебиетімізге өлшеусіз олжа салған суреткер ойы мен қиялының кең­дігі, көр­кем­дік бітімі мен өміршеңдік өресінің тереңдігін танытар өлмес дүниелері.

Бұл – тізім ғана емес, төркінінде уақыт мен қоғамның, адам мен заманның, дала мен ғаламның арақатынасын анықтауға ұмтылған, ұлы дүние туралы толғанған, тебіренген жүрек пен сананың ұйқысыз сәт-сағаттары, мазасыз ойлары, тынымсыз жылдары жатқан жазу дейтін ұлы майдан­ның көрінісі. Әкім Тарази есімді қайтпас, қайсар мінезді көркемсөз шеберінің өзі өмір сүріп, ғұмыр кешкен дәуірі жайлы ақ қағаз айдынына салған көркем өмірі! Жазу­шының жан әлемі! Суреткер қаламы­нан туған көптомды шығармалар жи­на­­ғы – жасы тоқсанның екеуіне кел­генше ойы мен сөзінен жаңылмаған, ұс­танымына деген ұстыны бөлек жауап­кершілігіне көлеңке түсірмеген жомарт дарынға сүйсінбей көріңіз.

Әкім Үртайұлы өмірде де, өнерде де сабырын сарқымаған, салауатқа жүгіне білер ғажайып ұстамды кісі еді. Кездесе қалсақ, өзі туралы айтқаннан гөрі, оқығаны мен тоқығанын алдыға көбірек салып отыратын. Тарихи дүниелер мен тарихи тұлғалар туралы. Тіпті, болмаса өзінің жанындай жақсы көретін достары жайлы жанға жағымды әңгіме қозғап, соларға қатысты өтініш айтып жүретін. «Сайынның юбилейі келеді. Өзің білесің. Ағаң өліп кетсе де өзі туралы айтпайды. Мақтануға жоқ. Қазақтың Чеховы ғой. Нағыз клас­сик!» деген майда қоңыр дауысы құлағым­нан кетпейді. Сайын ағамызды «Халық жазушысына» ұсынайық дегенде, «Нұрлан, пейілдеріңе рахмет! Жасы да, жолы да, әдебиеттегі, қоғамдағы орны да – Әкім ағаңдікі. Әкім Тарази алып дәуірмен алыс­­қан алыптар қатарынан!» деп еді Сайын Мұратбеков те.

Қайран, асыл ағаларым-ай! 

«Қалдым» деп саспайтын, «оздым» деп таспайтын суреткердің тағы бір жолы, сөйлесе, ойланып сөйлейтін, ой толғаса, толғанып айтатын мінезіне салып айтқан сөзі есіме түсіп отыр. «Бәрімізді жаратқан Алла! Оған ешкімнің дауы жоқ. Мені де жаратқан Алла! Менің Қалиханымды да жаратқан Алла! Өмірдің қызығы мен қуанышын сыйлаған Құдайдан кейінгі ата-анамыз. Қалиханды да, мені де жазушы жасаған тағдыр! Орта! Заман! Дәуір! Өз басым жазушылық тағдырымды тәрбие­леген, жетілдірген дос-жарандарыма, заман­дас­тарыма, еліме, ортаға ризамын!» деп еді бір жолы. Әкім аға (соңғы жолық­қан­ымда) дауысы дірілдеп көзінде бір мөлдір от жалт еткендей болып еді. Жастық шағын, жалыны мол дәуренін сағынғаны әлде адал достарын аңсап босаған бір сәті ме екен? Кім білсін?! Құлын-тайдай бір­ге өскен Әкім ағаны қойып, анда-санда достыққа қалай адал болса, әдебиет дейтін киелі әлемнің арына да дақ қондырмай солай аяулы, ардақты ағаларымды мен де сағынамын...

Бүгін де міне...

«Могикандардың ақырындай» болған сол адал дәуірдің, күрескер дәуірдің ақыр­ғы өкілі, абызбітімді асыл ағамызбен қоштасып отырып, менің де ішімде бір дауыс әнтек дірілдеді...

Жақсы жасадыңыз, Аға! 

Алаштың ұлы жұрты аузынан тастамай, алдағы уақыттарда да өзімен бірге серік етер сөз өнерінің бай мұрасын қалдырып бара­сыз. Сіздің екінші өміріңіз – рухыңыз­дың халқымызбен бірге жасайтын өмірі басталды. 

Сол өміріңізге мәңгілік тілеймін! 

Бақұл болыңыз! Рухыңыз пейіштің төрінде шалқысын!

Нұрлан ОРАЗАЛИН,

ақын, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты