Қазақ рекордшылары: КСРО-ның 19 дүркін чемпионы

 

Мұрат Жексенбеков – көгалдағы және допты хоккейден Совет одағының 19 мәрте чемпионы болған тарихтағы жалғыз спортшы. Ол сонымен қатар, Еуропа чемпиондары кубогының 2, ССРО халықтары спартакиадасының 2 дүркін жеңімпазы.

Мұрат Жексенбековты ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарының басынан сырттай білуші едік. Алланың қалауымен, 1985 жылдың күзінде бетпе-бет жүздестім. Қараторы келген, оңқай асықтай ғана азамат екен. Сол тұста Совет одағы көгалдағы хоккейіндегі ең атақты спортшының бірі болса да, бізді баласынған жоқ. Ол кезде спорт журналистикасына әлі төселе қоймаған кезіміз, соған қарамастан қойған сұрағымызды байыппен тыңдап, бауырына тарта сөйлесті. Бұдан кейін де талай рет кездестік. Көп әңгіменің тиегін ағыттық. Қашан көрсең де, аңқылдаған, қарапайым қалпынан танған емес.

Иә, Мұрат Жексенбеков сол тұстағы қазақ жұртына мүлде таңсық көгалдағы хоккей ойынынан Совет одағы чемпионаттарындағы мұрты бұзылмайтын екі бірдей рекордтың иесі. (Совет одағы деген мемлекет ол кезде дүниежүзіндегі ең алып, ең қуатты империяның бірі болатын. Қазіргі Украина, Беларусь, Прибалтика елдері, Әзербайжан, Грузия, Армения, бүтін Орталық Азия республикалары совет өкіметінің бодауында болды.)

Бірінші рекорды – Совет одағы бойынша Мұрат Жексенбековтен басқа көгалдағы хоккейден 18 дүркін чемпион атанған басқа ойыншы жоқ. Бұл дегеніңіз тумысынан табанды, жаратылысынан ерекше дарынды адамның ғана қолынан келетін ерлік! Сол кездегі Алматының «Динамосы» кілең таңдаулы ойыншылардан жасақталғандықтан, командадағы бәсекелестік өте жоғары деңгейде еді. Мұрат 20 жыл бойы КСРО-дағы ең күшті команданың ең үздік ойыншыларының бірі болды.

Екінші рекорды – КСРО чемпионаттарында алаңға ең көп шыққан хоккейші кім десеңіз, ол – Мұрат Жексенбеков! 1971-1992 жылдары Жексенбеков Алматының «Динамосының» сапында чемпионат кестесіне орай 540 ойынға қатысты (Мысалы, «Динамоның» ең мерген шабуылшысы А. Гончаров 390, атақты хоккейші А. Мясников 402, КСРО құрамасының капитаны болған Ф. Зигангиров 405 рет алаңға шыққан). Сол кездегі көгалдағы хоккей чемпионатында әр команда маусым бойы 26 рет бәсекеге түсетін. Енді есептеп көрейік, 20 жылды 26 ойынға көбейтсек, 520 ойын болады. Сонда біздің Марат 20 маусым бойы бабын жоғалтпай, әр ойында алаңнан табылып отырған. Адам темір емес, керек десеңіз, жиырма жылда ауа райына байланысты темір де бабын жоғалтуы мүмкін. Ал Жексенбеков спорттық бабын 20 жылдан аса уақыт Совет одағы хоккейінің ең жоғары талабына сай деңгейде сақтай білген. Мараттың орнына алаңға шығуға қаншама өрендер жанын салып ұмтылғанын дәл қазір тап басып айту қиын. Жексенбеков жасы 41-ге келгенше 25 жастағы алмас қылыштай жігіттерге, 30 жастағы тәжірибесі әбден толысқан сақа ойыншыларға дес берген жоқ. Осыдан кейін қазақ жастары доп ойындарына қабілетсіз, командалық сындарға жарамайды, деп қалай айтуға болады.

Мұраттың бұдан басқа да спорттық атақтары жетерлік: Жексенбеков көгалдағы хоккейден 1982,1983 жылдары қатарынан екі рет Алматының «Динамо» командасының капитаны ретінде Еуропа чемпиондарының кубогын жеңіп алса, 1979,1983 жылдары Қазақстан құрамасының сапында КСРО халықтары спартакиадасының екі мәрте жеңімпазы атанды. Мұрат 1977 жылы допты хоккейден Совет одағының чемпионы атағына қол жеткізді. Яғни, Мұрат Жексенбеков – КСРО-ның 19 мәрте чемпионы!

Бұған қоса, 1977-1986 жылдары қатарынан 10 жыл бойы ССРО-ның ең үздік 22 ойыншысының қатарынан табылды. Совет одағы құрамасында ойнады. Бес рет КСРО кубогын жеңіп алды.

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының ортасында қазақтың Алматы қаласындағы үлесі 20 пайыздың шамасында еді. Біз секілді баспанасы жоқ, басқа ұлттың қуықтай «времянкасын» жалдайтын қазақ жастары Саян, Мұраттарды іздеп, стадионға барушы едік. Ғұлама бапкерлер Эдуард Айрих пен Қазбек Байболовтан тәлім алған Саян Шаймерденов, Мұрат Жексенбеков, Серік Қалымбаевтар жұртшылықты ғажап ойындарымен тәнті қылатын. Туған елімізде өгей адамдай күй кешіп жүрген біздер бұл бауырлардың жеңісімен рухтанып, үйге жадырап, қуанып қайтушы едік. Бұл азаматтар тек спортшы ғана емес, ұлт рухының шарқайрағы іспетті еді.

Мұрат жайында тағы бір қызықты дерек: КСРО чемпионатында бақ сынаған 14 команданың Жексенбековтен басқа барлық ойыншысы доптаяқты оң жағына ұстаса, біздің бауыр доптаяқтың қайқы басын төмен қаратып, сол жағына ұстайтын. Соның өзінде Совет одағы мен Еуропаның небір айтулы шабуылшылары тасқамал қазақтан тайсақтап тұратын.

Мұрат ағамыз 1996 жылы Алматыда кісі қолынан қаза болды.

Қыдырбек РЫСБЕК